همه ما تجربه روبه رو شدن با عصاره‌ها، اسانس‌ها و روغن دانه‌های روغنی را در زندگی خود داشته ایم. موادی مانند عرق نعنا و گلاب نقش مهمی در فرهنگ ایران بازی می‌کنند و حضور آنها در گوشه و کنار مغازه‌ها، پستوی خانه‌ها و در بسیاری از خوراکی های سنتی ما انکارناپذیر است.
واقعیت این است که استخراج این مواد از گیاهان دارویی یکی از مهمترین فرآیندهای شیمیایی به حساب آمده و در محافل مختلف به آن توجه می‌شود. این موضوع به خصوص بیشتر اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم با استخراج آنها از نمونه‌های مختلف می‌توان در محیط‌های آزمایشگاهی به اطلاعات مفید و حیاتی در خصوص آنها دریافت. در این مطلب شما را با این حوزه و به خصوص در ابعاد آزمایشگاهی بیشتر آشنا می‌کنیم. با بخشی همراه باشید.
فهرست مطالب:
عصاره گیری چیست؟
فرآیند عصاره گیری به معنای جداسازی ماده موثره از یک نمونه معین به خصوص انواع گیاهان دارویی است و تحت استخراج دسته بندی می‌شود. استخراج جزو مباحث عملیات واحد در مهندسی شیمی است که اکثرا شامل جداسازی مایع از جامد و مایع از مایع است که به طور عمده در سطح جامعه، عصاره گیری به نوع اول اطلاق شده و فرآیندهای استخراج منجر به تولید عرق از گیاهان دارویی، روغن از دانه‌های روغنی و اسانس از گل‌های معطر و خوشبو می‌شوند.
این موضوع بحث کاربردهای آنها را بیشتر برجسته می‌کند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
کاربرد عصاره گیری چیست؟
این فرآیند از دیرباز برای تولید مواد خوراکی مفید برای سلامتی انسان و اهداف پزشکی استفاده شده است. گاهی اوقات فرم مایع (مانند عرق‌ها) و گاهی اوقات در فرم جامد که به صورت پودری است، به عنوان خروجی آنها در نظر گرفته شده است.
در دوران مدرن اما از این روش برای پایش و بررسی نمونه‌های مختلف آلی می‌توان بهره برداری کرد، به خصوص وقتی که یک محصول جدید قرار است برای بررسی خصوصیاتش تحت آزمایش قرار بگیرد. این کار برای دریافت استانداردهای تغذیه ای لازم است و بنابراین حضور این متدولوژی را در حوزه سلامت و درمان مدرن می‌توان کاملاً فعال دانست.
به طور کلی می‌توان سه کاربرد اصلی را برای این فرآیند برشمرد:
- اهداف دارویی
- بررسی خواص شیمیایی نمونه
- دریافت استانداردهای سلامت و بهداشت
در ادامه به روش‌های رایج انجام این کار می‌پردازیم.
روش های رایج عصاره گیری
با توجه به اینکه عصاره برای چه کاربردی (تولید دارو، خواص موسیلاژ، خوراکی و …) می‌خواهد استخراج شود، روش عصاره گیری و پارامترهای فرایندی می‌تواند متغیر باشد. اگر هدف بدست آوردن اطلاعات آزمایشگاهی باشد، متد پیشنهاد استفاده از دستگاه سوکسله خواهد بود.
اما در مواردی که هدف خواص دارویی است و به تمام یا بخش زیادی از مواد موثره نیاز است، به منظور جلوگیری از بین رفتن مواد موثره در اثر حرارت، مناسب ترین گزینه ماسراسیون ( اختلاط در دمای محیط) می‌باشد. هرچه زمان در این روش فرایند طولانی باشد، ماده موثره بیشتری استخراج خواهد شد و در نتیجه خروجی به صرفه تری از نظر اقتصادی بدست می‌آورید.
ماسراسیون برای مطالعات بیولوژیکی فوق العاده مفید است. در این روش، حجم مشخصی از گیاه بعد از خشک و آسیاب کردن، به حجم متناسبی از حلال اضافه شده و در آن غوطه ور می‌شود. در این روش برای مدتی مشخص (حداقل ۳ روز) مخلوط در دمای اتاق تحت هم زدن نگه داری می‌شود. در نهایت توسط سیستم صافی، اسانس جداسازی شده و برحسب نیاز به صورت تغلیظ شده و یا خشک بسته بندی می‌شود.
سوکسله روش متفاوتی است. این متد که در اصل برای سنجش میزان چربی نمونه‌ها طراحی شده است، امروزه به عنوان یکی از موثرترین متدهای بررسی محتویات نمونه‌های آلی و شیمیایی کاربرد دارد.
جدا از این کاربردها، در برخی موارد می‌توان دستگاه انجام دهنده آن را برای آزمودن خصوصیات نمونه‌ها هم استفاده کرد. یکی از برگ برنده‌های اصلی آن این است که طیف گسترده ای از حلال‌های قطبی (مانند دی کلرومتان یا DCM) با آن رابطه بسیار خوبی دارند و بنابراین امکان آزمودن نمونه های گوناگونی وجود دارد.
حداقل زمان لازم برای استخراج منظم مواد از یک نمونه به 8 ساعت می‌رسد و بنابراین با روش به نسبت سریعتری از ماسراسیون روبرو هستیم.
جدا از این دو متد، روش‌های دیگر بهره گیری از امواج التراسونیک، روش پرکولاسیون و بهره گیری از دستگاه کلونجر است. این روش‌ها گرچه در مقایسه با دو روش اصلی کمتر رواج دارند، اما نمی‌توان موثر بودن آنها در موقعیت‌های خاص را کتمان کرد. امواج التراسونیک روشی است که در آن نمونه در حلالی مانند اتانول حل شده و با تابش امواج التراسونیک می‌توان مایع داخل نمونه را استخراج کرد.
روش پرکولاسیون وابسته به دستگاهی به نام پرکولاتور است که به صورت مخروطی ساخته شده و نمونه در قسمت میانی یا کف آن روی یک صافی یا صفحه متخلخل قرار می‌گیرد و حلال از بالا به آرامی وارد آن می‌شود.
این روش عمدتا برای استخراج مواد فعال در فرآورده‌های تنتور به کار می‌رود و نیاز دارد که گیاه موجود در نمونه کاملا خشک باشد. این روش به شرط کنترل دما در طول فرآیند و عدم آسیب به مواد موثره برای مطالعات دارویی مناسب است.
در نهایت روش کلونجر را داریم که به کمک دستگاهی به همین نام صورت می‌گیرد. این روش از بسیاری جهات مشابه روش سوکسله است، اما حلال آن تنها می‌تواند آب باشد. تفاوت مهم دیگر این دو به باقی ماندن اسانس به صورت مجزا از حلال برمی‌گردد، امری که در رقیب رایج آن وجود نداشته و نیاز به مرحله جداسازی اسانس را مطرح می‌کند.
در ادامه با جزئیات بیشتری به رایج ترین روش در بین این متدها می‌پردازیم.
عصاره گیری به روش سوکسله
از آنجایی که روش سوکسله به عنوان مطرح ترین روش آزمایشگاهی برای استخراج اسانس از نمونه‌ها مطرح می‌شود، به طور خلاصه مراحل این متد را در ادامه مطرح می‌کنیم. دقت داشته باشید که تمام این مراحل باید با همراهی دستگاه مخصوص این فرآیند انجام شوند تا نتیجه بهتری در اختیارتان قرار دهند.
مراحل عصاره گیری با این روش عبارتند از:
- ابتدا نمونه گیاه بعد از خشک شدن و آسیاب کردن، در داخل تیمبل یا کارتوش و یا کاغذ صافی بسته بندی کرده و در قسمت محفظه استخراج قرار داده می‌شود. به میزان دو سوم از حجم بالن ، حلال اضافه می‌شود.
- گرمکن روشن شده و حلال شروع به تبخیر شدن می‌کند.
- بخارات حاصل به سمت کندانسور جریان پیدا کرده و عملیات تقطیر در این قسمت شروع می‌شود.
- قطرات حاصل از میعان حلال از کندانسور بر روی نمونه گیاه ریخته می‌شود. در این شرایط حلال با گیاه در تماس مستقیم بوده و عملیات استخراج آغاز می‌شود.
- در مدت زمانی که طول می‌کشد تا سطح حلال در داخل محفظه استخراج به خروجی محفظه برسد، تمام حلال موجود در داخل محفظه به همراه مایع استخراج شده به بالن باز می‌گردد. این چرخه تا زمانی که رنگ حلال در داخل محفظه استخراج شفاف نباشد ادامه می‌یابد. حلال غیر شفاف نشانه عدم استخراج کامل مواد موثره گیاه می‌باشد.
خرید و قیمت دستگاه سوکسله اتوماتیک
تولید سیستم های آزمایشگاهی اتوماتیک کار راحتی نیست و سوکسله اتوماتیک نیز در زمره همین تجهیزات با فرآیند ساخت دشوار قرار می‌گیرد. جدا از چالش های پایه ای تولید، چنین تجهیزاتی باید با دقت بسیار بالا و پیش‌بینی های ایمنی متعدد هم ساخته شوند تا احتمال آسیب دیدن تکنسین، محیط آزمایشگاه و در نتیجه به وجود آمدن ضررهای مادی و معنوی به حداقل برسد.
در مجموعه صنایع آزمایشگاهی بخشی ما این محصول را با بالاترین کیفیت و بهره گیری از مرغوب ترین مواد اولیه و دقیق ترین طراحی ممکن به آن دسته از عزیزان که قصد کار با آن را دارند، عرضه می‌کنیم. سابقه و حسن نیت ما در تولید این محصول سنگ بنای عملکردمان است و با اتکا به آن محصولات آزمایشگاهی درجه یک با قیمت به صرفه را در اختیار شما قرار داده ایم.